Leczenie domowe, naturalne i farmaceutyczne - Astma u dzieci

Astma zaliczana jest do przewlekłych chorób układu oddechowego. Choć objawy mogą wystąpić niezależnie od wieku, najczęściej dotyczy ona dzieci i zwykle rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie.

W ostatnich latach zauważono także, że wzrost schorzeń o podłożu atopowym ma coraz większy wpływ na częstotliwość astmy oskrzelowej u dzieci w wieku rozwojowym. Sam przebieg astmy zazwyczaj jest dość nieprzewidywalny, jak i niestabilny, a przyczyny występowania łączą w sobie zarówno czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Z pewnością większość rodziców dzieci, u których zdiagnozowano tę chorobę, zastanawia się, jak leczyć astmę. Niestety astma u dzieci, leczenie, jak i sam przebieg choroby są często żmudnym procesem. Poniższy artykuł ma na celu przybliżenie problemu tej choroby, jej przyczyn, objawów, a także sposobów leczenia.

Rodzaje astmy i ich charakterystyka

Astma to przewlekła choroba dróg oddechowych u dzieci – występuje od 2 do 20% populacji dziecięcej. Obecnie szacuje się, że w Polsce wśród dzieci w wieku 1-5 lat na astmę może chorować nawet do 150 tysięcy dzieci w każdym roczniku [1]. Astma to choroba heterogenna. Może przyjmować różną postać i mieć odmienny przebieg, co z kolei związane jest z różnymi przyczynami, które warunkują jej obecność. 

Trzonem astmy oskrzelowej jest przewlekły stan zapalny występujący w drogach oddechowych, który z kolei prowadzi do nadreaktywności oskrzeli [2]. Jeśli u Twojego dziecka zdiagnozowano astmę, oznacza to, że jego oskrzela są o wiele bardziej wrażliwe na różne czynniki drażniące niż w przypadku innych dzieci. Czynnik drażniący drogi oddechowe (przede wszystkim różnego rodzaju alergeny, jak pyłki roślin, pleśń lub sierść zwierząt) powoduje, że ulegają one zwężeniu poprzez skurcz mięśni otaczających ścianę dróg oddechowych i powstającego obrzęku błony, która wyściela od wewnątrz oskrzela [3].

Ze względu na to, że astma posiada niejednorodny charakter, co skutkuje różnymi objawami w zależności od chorej osoby, wyróżniamy szereg fenotypów, z których jedne z najczęstszych to:

  • astmę alergiczną;
  • astmę niealergiczną;
  • astmę ciężką [4].

Astma alergiczna

Nawet 80% przypadków astmy u dzieci ma podłoże alergiczne. Bardzo często towarzyszą jej inne choroby o tle alergicznym, jak atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa czy zapalenie spojówek. Kiedy występuje podejrzenie astmy alergicznej, przeprowadzane są testy skórne – ich wyniki są dodatnie, a w surowicy znajdują się przeciwciała IgE, które wytwarza układ odpornościowy w momencie kontaktu z alergenem. Do alergenów, które najczęściej prowadzą do wystąpienia astmy alergicznej, zalicza się: roztocza, pleśnie, pyłki roślin, sierść zwierząt, niektóre pokarmy.

W kontakcie z alergenem dochodzi do reakcji obronnej organizmu, czego objawem w przypadku astmy alergicznej najczęściej jest duszność, kaszel, a także charakterystyczny świszczący oddech [5].

Astma niealergiczna

Przyczyną są przede wszystkim infekcje związane z wirusowym lub bakteryjnym zakażeniem dróg oddechowych. Wpływ na jej występowanie mogą mieć zanieczyszczenia środowiska, jednak największy wpływ ma bycie przez dziecko biernym palaczem, a także palenie tytoniu w ciąży przez matkę. W przypadku astmy niealergicznej dodatkowo zaleca się unikania miejsc zakurzonych, z dużą ilością pyłów, a do tego pozostałych czynników, jakie mogą drażnić oskrzela (np. mocnych perfum, farb, lakierów czy rozpuszczalników) [6].

Astma ciężka

Występuje stosunkowo rzadko, jednak leczenie astmy tego rodzaju jest zwykle bardzo skomplikowane, a cierpiące na nią osoby muszą liczyć się z ciężkimi powikłaniami choroby. Wpływ na jej wystąpienie mogą mieć zarówno czynniki genetyczne, jak i źle leczone lub niedoleczone przeziębienie czy infekcje. Astma ciężka to ogromne obciążenie dla chorej osoby – jest ona nie tylko narażona na działanie niepożądane leków, ale też nie jest w stanie wykonywać najprostszych czynności, ponieważ mogą one nadmiernie obciążać jej organizm.

Profilaktyka astmy u dzieci – jak zapobiec chorobie?

Astma to choroba, która doskonale znana jest od czasów starożytności, jednak mimo to mechanizm działania tej choroby do tej pory nie został w pełni poznany. Niemniej coraz większa liczba danych wskazuje na to, że im wcześniej zostanie rozpoczęta profilaktyka astmy, tym większe szanse, że wystąpieniu choroby lub rozwojowi objawów będziemy w stanie zapobiec. Z pewnością znaczna część rodziców zadaje sobie pytanie: astma wczesnodziecięca – czy jest uleczalna?, starając się znaleźć rozwiązanie tego problemu. Niestety tylko wczesne rozpoznanie objawów, wprowadzenie odpowiedniej farmakoterapii i przede wszystkim unikanie czynników zaostrzających jej objawy są w stanie sprawić, że nasze dziecko będzie w stanie funkcjonować w prawidłowy sposób.

Jak pozbyć się astmy i zapobiegać chorobie? Należy pamiętać o:

  • unikaniu kontaktu z alergenami, na które uczulone jest dziecko, a które powodują zaostrzenie choroby. Jeśli dziecko jest w wieku szkolnym lub przedszkolnym, należy powiadomić placówkę o tym, na co jest ono uczulone, a także że obecność tych alergenów może zaostrzyć objawy astmy;
  • unikać substancji, które mogą podrażniać drogi oddechowe (wspomniane już intensywne i drażniące zapachy perfum, farb czy lakierów);
  • bezwzględnie unikać kontaktu z dymem tytoniowym;
  • unikać zimnego powietrza szczególnie w połączeniu z dużym wysiłkiem fizycznym;
  • chronić swoje dziecko przed wirusowymi i bakteryjnymi infekcjami dróg oddechowych [7].

Oprócz tego w środowiskach medycznych coraz częściej zwraca się uwagę na to, że jednym ze sposobów zapobiegania astmie jest przedłużone karmienie piersią. Co ciekawe, ludzkie mleko zawiera długołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które mają zabezpieczać przed reakcją alergiczną poprzez hamowanie procesu zapalnego w drogach oddechowych. Dodatkowo mleko matki skutecznie zabezpiecza przed ekspozycją na spożywanie obcych białek mleka krowiego w pierwszych latach życia [8]

Czym jest test kontroli astmy?

Ze względu na to, że astma jest chorobą o zmiennym przebiegu, bardzo duże znaczenie w jej leczeniu ma odpowiednia kontrola kliniczna. Aby walka z nią była efektywna, bardzo dużą rolę odgrywa współpraca pomiędzy lekarzem a pacjentem (w przypadku dzieci także opiekunem). Znajomość objawów choroby, czynników, które mogą pogarszać jej przebieg oraz świadomość tego, jak postępować, kiedy dolegliwości ulegną zaostrzeniu, jest niezwykle istotna. 

Już w roku 2008 GINA (Global Initiative for Asthma) zaleciło test kontroli astmy (ACT) jako sposób oceny stopnia kontroli choroby. GINA uznało, że ocena kontroli astmy podczas leczenia jest skuteczniejsza niż sama ocena stopnia ciężkości astmy. Z tego względu wprowadzono narzędzia ankietowe, które oceniają stopień kontroli astmy u dorosłych oraz dzieci poniżej 12. roku życia. 

Kontrola astmy według ACT obejmuje:

  • brak lub minimalne objawy astmy w ciągu dnia lub nocy;
  • aktywność fizyczną, włączając w to wysiłek fizyczny;
  • zapobieganie zaostrzeniom;
  • zachowanie normalnej funkcji płuc;
  • zmniejszenie użycia betamimetyków;
  • brak lub minimalne efekty uboczne przyjmowanych leków[9].

Test kontroli astmy umożliwia pacjentowi samodzielną kontrolę choroby w domu, co ma duże znaczenie w trakcie leczenia. Dzięki obserwacji lekarz otrzymuje konkretne informacje, które nie tylko usprawniają proces komunikacji pomiędzy stronami, ale jednocześnie ułatwia każdą kolejną wizytę.
Dodatkowo w monitorowaniu przebiegu astmy u dziecka mogą pomóc takie urządzenia jak pikflometr służący do pomiaru szczytowego przepływu wydechowego czy domowy stetoskop wykrywający takie zmiany osłuchowe jak świsty czy furczenia. Obydwa typy urządzeń mogą pomóc wykryć zaostrzenie w przebiegu astmy nawet do 2-3 dni wcześniej przed wystąpieniem objawów u dziecka.

Czy astmę u dzieci da się wyleczyć?

Kiedy u dziecka zostaje postawiona pozytywna diagnoza w kierunku tej choroby, rodzice z pewnością zaczynają zastanawiać się nad tym, czy astmę można wyleczyć. Niestety nie istnieje jeden sposób leczenia, który pozwoliłby na całkowite wyleczenie. Przede wszystkim bardzo dużo zależy od tego, jak ciężkie objawy daje astma – leczenie będzie się wtedy różnić. 

Zastanawiając się nad tym, jak wyleczyć astmę, warto pamiętać, że na ten proces składają się różne czynniki:

  • leczenie objawowe, czyli tzw. leki wziewne na astmę;
  • przewlekłe leczenie przeciwzapalne;
  • ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie alergenu, który wywołuje objawy;
  • edukacja dziecka i rodziny [10].

Jakie leki stosuje się na astmę u dzieci?

W zależności od tego, jak nasilony jest stan astmatyczny, leczenie będzie przebiegać w odmienny sposób. Warto jednak pamiętać, że tylko regularne stosowanie leków przeciwzapalnych jest gwarancją tego, że zaostrzenia choroby przestaną występować. Jeśli leczenie astmy przebiega w prawidłowy sposób, dziecko znajduje się pod regularną kontrolą lekarza, a rodzice zwracają uwagę, aby unikało czynników, które mogą zaostrzać przebieg choroby, jego zdrowie, samopoczucie, a także aktywność nie będą dużo różnić się od zdrowych dzieci. 

Zasadniczo w leczeniu astmy lekarz powinien przepisać dziecku dwa rodzaje leków:

  • lek rozszerzający oskrzela – jest to lek rozkurczowy, sprawiający, że dziecko łatwiej oddycha. Powinien być stosowany zawsze, gdy pojawią się objawy astmy;
  • lek kontrolujący – zmniejsza wrażliwość oskrzeli, zapobiega napadom astmy, a także minimalizuje ryzyko wystąpienia ciężkiego ataku astmy. Stosowanie tych leków poprawia stan oskrzeli i sprawia, że dziecko czuje się znacznie lepiej. Do grupy tych leków przede wszystkim zalicza się glikokortykosteroidy, które przyjmowane są wziewnie [11].

Leczenie biologiczne astmy

Leczenie biologiczne astmy to kolejny ze sposobów terapii tej choroby. Polega ono na stosowaniu wyspecjalizowanych czynników o działaniu układowym. Zadaniem takiej terapii jest przede wszystkim zahamowanie działania specyficznych mediatorów reakcji zarówno alergicznych i/lub zapalnych, które są odpowiedzialne za występowanie objawów klinicznych choroby. Leki, które stosowane są w leczeniu biologicznym astmy, wytwarzane są metodami biotechnologicznymi przy wykorzystaniu inżynierii genetycznej [12].

Lekami, które wykorzystuje się przy tej metodzie są przeciwciała wyprodukowane w sztuczny sposób, które kieruje się przeciwko immunoglobulinie E (IgE), która stanowi marker alergii [13]. Skuteczność i bezpieczeństwo tego leku zostały potwierdzone badaniami klinicznymi [14]. Istnieje jednak powód, dlaczego tak niepopularne jest leczenie biologiczne astmy – cena. Ze względu na wysokie koszty terapii, lek w dalszym ciągu jest zarezerwowany do leczenia astmy ciężkiej, która w żaden sposób nie reaguje na leczenie standardowe. Terapia może być przeprowadzana wyłącznie w ośrodkach specjalistycznych. 

Lek. Dariusz Iwanow
Dariusz Iwanon

Ukończył studia na kierunku lekarskim na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Staż specjalizacyjny z zakresu chorób wewnętrznych odbył w Klinice Alergologii i Chorób Wewnętrznych w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Białymstoku oraz na Oddziale Pulmonologii, Alergologii i Onkologii Pulmonologicznej w Szpitalu Przemienienia Pańskiego w Poznaniu. Obecnie w trakcie specjalizacji z zakresu Medycyny Rodzinnej. W trakcie studiów wyniki jego prac naukowych były prezentowane na konferencjach YRLS w Paryżu oraz EvidenceLive Conference na Uniwersytecie Oksfordzkim.  Entuzjasta zaangażowany w rozwój i wdrażanie nowych technologii w medycynie, szczególnie tych wykorzystujących algorytmy sztucznej inteligencji.


Źródła:
[1] A. J. Sybliński, Konsekwencje nieleczonej lub źle leczonej astmy u dzieci, https://www.journalsmededu.pl/index.php/alergoprofil/article/view/1237/1142 [dostęp: 09.09.2021].
[2] M. Kulus, Dziecko z astmą w szkole i przedszkolu, http://www.bc.ore.edu.pl/Content/166/cmppp_astma_e.pdf [dostęp: 09.09.2021].
[3] U. Jedynak-Wąsowicz, Astma oskrzelowa u dzieci, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladoddechowy/138095,astma-oskrzelowa-u-dzieci [dostęp: 09.09.2021].
[4] https://www.pta.med.pl/alergia-i-astma/astma/rodzaje-astmy/ [dostęp:09.09.2021].
[5] Tamże.
[6] Tamże.
[7] M. Kulus, Dziecko z astmą…, http://www.bc.ore.edu.pl/Content/166/cmppp_astma_e.pdf [dostęp: 09.09.2021].
[8] J.K. Peat, Czy można zapobiec astmie?, „Alergia. Astma. Immunologia” 1999, t. 4, nr 1.
[9] M. Krawiec, G. Kraj, M. Achremczyk, A. Majos, A. Krauze, Test kontroli astmy u dzieci – przydatność w ocenie lekarzy i pacjentów, „Alergia, Astma, Immunologia” 2012, nr 3.
[10] M. Żurowska-Gębala, https://medycynapolska.pl/blog/artykul/astma-oskrzelowa-u-dzieci [dostęp: 09.09.2021].
[11] U. Jedynak-Wąsowicz, Astma oskrzelowa u dzieci, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladoddechowy/138095,astma-oskrzelowa-u-dzieci [dostęp: 09.09.2021].
[12] M. Łukaszczyk, E. Jastrzębska, Z. Ziętkowski, A. Bodzenta-Łukaszyk, Leczenie biologiczne w astmie ciężkiej/trudnej, „Alergia, Astma, Immunologia” 2013, nr 2, 2013.
[13] U. Jedynak-Wąsowicz, Astma oskrzelowa u dzieci, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladoddechowy/138095,astma-oskrzelowa-u-dzieci [dostęp: 09.09.2021].
[14] M. Łukaszczyk, E. Jastrzębska, Z. Ziętkowski, A. Bodzenta-Łukaszyk, Leczenie biologiczne…, „Alergia, Astma, Immunologia” 2013, nr 2, 2013.