Przyczyny, którym możesz zapobiec astmie u dzieci

Świszczący i spłycony oddech, kaszel, duszność – to tylko niektóre z symptomów astmy, niezwykle powszechnej choroby przewlekłej dotyczącej układu oddechowego. Jak pokazują badania, w Polsce zapada na nią około 9% dzieci w wieku 6-7 lat oraz 10% w wieku 13-14 lat [1], a ze względu na zmienność występujących objawów rozpoznanie tego schorzenia bywa bardzo trudne. By ograniczyć ryzyko, konieczne jest nie tylko poznanie potencjalnych przyczyn astmy, ale także wdrożenie rozwiązań, które ograniczają kontakt z czynnikami szkodliwymi. Skąd się bierze astma u dzieci i czy można jej w jakiś sposób zapobiec?

Astma u dzieci – jakie są jej przyczyny?

Przyczyny astmy u dzieci są niestety dość złożone, co oznacza, że wiele czynników może mieć bezpośredni wpływ nie tylko na wystąpienie, ale także na zaostrzenie choroby. Najczęściej dzieli się je na dwa typy: genetyczne oraz środowiskowe. Szacuje się, że z astmą oskrzelową może  zmagać się od 5% do 30% dzieci na całym świecie, przez co stała się ona poważnym problemem epidemiologicznym [2].

Co stanowi podłoże dla rozwoju  astmy? Przyczyny u dzieci mogą być następujące:

  • genetyczne – mówimy tutaj o uwarunkowaniach, jakie rodzice przekazują swoim pociechom. Jeśli ojciec lub matka również chorowali bądź chorują na astmę, atopowe zapalenie skóry lub inne schorzenie o podłożu alergicznym, ryzyko wystąpienia choroby u dziecka jest bardzo duże, może to być nawet główna przyczyna astmy;
  • środowiskowe – czyli wszelkie czynniki zewnętrzne. Wiąże się to przede wszystkim z ekspozycją na alergeny, ale także zakażenia i infekcje wirusowe. Nie bez znaczenia jest też dym tytoniowy, zarówno w przypadku, gdy matka pali w okresie ciąży lub gdy dziecko jest narażone na kontakt z nim już po urodzeniu. Również zanieczyszczenie powietrza może być czynnikiem indukującym wystąpienie astmy [3].

Przyczyna astmy to jedna kwestia, tymczasem pod uwagę należy także wziąć czynniki, które sprawiają, że choroba może się zaostrzyć. Mowa tu głównie o ekspozycji na alergeny, ale również stresie, wysiłku fizycznym, zażywaniu niektórych leków, czy nawet zmiennych warunkach atmosferycznych, szczególnie w przypadku zmian pór roku [4].

Astma o podłożu alergicznym

Astma alergiczna, jak sama nazwa na to wskazuje, rozwija się na podłożu bezpośredniego kontaktu z alergenem. Tym zaś może być bardzo wiele rzeczy: pyłki traw, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt. Przyczyna astmy tego typu wiąże się zatem z ekspozycją na konkretny czynnik, który nierzadko może być dość trudny do wyeliminowania. Zwykle atakuje ona dolne drogi oddechowe, a do jej głównych objawów zaliczamy świszczący oddech, kaszel oraz duszność.

Jak wskazują badania, astma alergiczna często współwystępuje z alergicznym nieżytem nosa, który z kolei obejmuje górne drogi oddechowe, wywołując stan zapalny oczu i nosa. Ze względu na to leczenie ukierunkowane na zredukowanie reakcji alergicznej będzie skuteczne w obu tych przypadkach, tym bardziej, że prawdopodobieństwo wystąpienia astmy alergicznej u osób z alergicznym nieżytem nosa jest bardzo wysokie [5].

Profilaktyka astmy – czy można zapobiec każdej przyczynie choroby?

Ponieważ w społeczeństwie stopniowo wzrasta świadomość dotycząca przebiegu astmy, a dodatkowo medycyna coraz bardziej wzbogaca się w informacje na temat tej choroby, jak najbardziej możliwe są działania prewencyjne, które znacząco obniżą ryzyko wystąpienia astmy bądź też zapobiegną jej zaostrzeniu. Im wcześniej wdrożymy czynności profilaktyczne – najlepiej już w okresie niemowlęcym – tym większa szansa, że nasze dziecko nie zachoruje, a nawet jeśli zostanie postawiona diagnoza, to istnieje szansa, że schorzenie będzie miało łagodniejszy przebieg [6].

Trzeba też zwrócić uwagę na fakt, że niestety nie mamy wpływu na wszystkie czynniki decydujące o wystąpieniu astmy. Przyczyna leżąca w uwarunkowaniu genetycznym jest niemożliwa do wykluczenia, wobec czego jedyną profilaktyką w tym zakresie jest regularne badanie dziecka i zwracanie uwagi na stan jego zdrowia oraz reagowanie w sytuacjach, kiedy zauważymy u pociechy  niepokojące objawy. Należy też pamiętać, że za przyczynami astmy oskrzelowej może stać również jakość powietrza oraz zmienne warunki pogodowe. Tutaj również nie zawsze możemy wdrożyć takie działania, które zredukują negatywny wpływ tych czynników.

Czy to oznacza, że niewiele możemy zdziałać, by zapewnić naszemu dziecku lepsze zdrowie i w pewnym stopniu zapobiec rozwojowi astmy? Niekoniecznie.

Jak ochronić dziecko przed astmą?

Jeśli istnieje prawdopodobieństwo, że Twojemu dziecku może grozić np. astma oskrzelowa, przyczyny jej występowania można w dużym stopniu ograniczyć. Oczywiście mowa tutaj przede wszystkim o czynnikach środowiskowych.

Kluczowe jest z pewnością możliwie jak najskuteczniejsze wyeliminowanie alergenów, jeśli to właśnie one są powodem gwałtownych reakcji oskrzeli u dziecka lub też przyczyniają się do zaostrzania już zdiagnozowanej astmy. Przyczyna może leżeć zarówno w pyłkach roślin, jak i sierści zwierząt, wobec czego konieczne może być wykonanie dodatkowych badań, które pozwolą ustalić przyczynę alergii. Wówczas należy ograniczyć kontakt pociechy z tymi zwierzętami, których futro może powodować uczulenie, konieczne jest też dbanie o czystość w najbliższym otoczeniu pacjenta. Ponieważ badania dowiodły, że zagrożeniem dla dróg oddechowych jest zarówno zanieczyszczenie powietrza zewnętrznego, jak i tego występującego w domowych warunkach, warto zastanowić się nad możliwie ekologicznymi rozwiązaniami w zakresie ogrzewania. Warto jest też zapobiegać przedostawaniu się spalin do pomieszczeń (np. poprzez ich redukowanie za pomocą określonych urządzeń), a także powstawaniu pleśni i grzybów [7].

Nie jest zaskoczeniem, że wśród skutecznych działań prewencyjnych wymienia się również ograniczenia palenia – przed zajściem w ciążę, w jej trakcie oraz później, kiedy dziecko pojawiło się już na świecie [8]. Oprócz tego istnieje spore prawdopodobieństwo, że karmienie piersią może się przyczyniać do zmniejszenia ryzyka pojawienia się astmy [9].

Co jeszcze możemy zrobić?

Na pewno badać i obserwować, szczególnie jeśli uważamy, że nasza pociecha jest obciążona większym prawdopodobieństwem zdiagnozowania astmy. Jest to z pewnością szczególnie istotne w okresie niemowlęcym, gdy dziecko nie może jeszcze jasno nam zakomunikować wystąpienia charakterystycznych dolegliwości.

Lek. Dariusz Iwanow
Dariusz Iwanon

Ukończył studia na kierunku lekarskim na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. Staż specjalizacyjny z zakresu chorób wewnętrznych odbył w Klinice Alergologii i Chorób Wewnętrznych w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Białymstoku oraz na Oddziale Pulmonologii, Alergologii i Onkologii Pulmonologicznej w Szpitalu Przemienienia Pańskiego w Poznaniu. Obecnie w trakcie specjalizacji z zakresu Medycyny Rodzinnej. W trakcie studiów wyniki jego prac naukowych były prezentowane na konferencjach YRLS w Paryżu oraz EvidenceLive Conference na Uniwersytecie Oksfordzkim.  Entuzjasta zaangażowany w rozwój i wdrażanie nowych technologii w medycynie, szczególnie tych wykorzystujących algorytmy sztucznej inteligencji.


Źródła:
[1] A. Zawadzka-Krajewska, Astma dziecięca, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2013, t. 11.
[2] A. Wypych-Ślusarska, J. Kasznia-Kocot, J. Słowiński, Czy istnieją skuteczne metody profilaktyki astmy oskrzelowej wieku dziecięcego?, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2011, t. 92, nr 1.
[3] U. Jedynak-Wąsowicz, Astma oskrzelowa u dzieci, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladoddechowy/138095,astma-oskrzelowa-u-dzieci [dostęp: 09.09.2021].
[4] A. Zawadzka-Krajewska, Astma dziecięca, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2013, t. 11.
[5] https://www.alk.net/pl/pacjenci/czym-jest-astma-alergiczna [dostęp: 09.09.2021].
[6] J.K. Peat, Czy można zapobiec astmie?, „Alergia. Astma. Immunologia” 1999, t. 4, nr 1.
[7] B. Wojtyniak, P. Goryński, H. Roszkowska, I. Szutowicz, J. Szanecki, Czynniki środowiska domowego a występowanie objawów ze strony układu oddechowego u dzieci, „Przegląd Epidemiologiczny” 1995, t. 49, nr 4.
[8] J.K. Peat, Czy można zapobiec astmie?, „Alergia. Astma. Immunologia” 1999, t. 4, nr 1.
[9] A. Wypych-Ślusarska, J. Kasznia-Kocot, J. Słowiński, Czy istnieją skuteczne metody profilaktyki astmy oskrzelowej wieku dziecięcego?, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2011, t. 92, nr 1.