Mogłoby się wydawać, że w dobie współczesnej wiedzy i postępu w medycynie mówienie (i pisanie ;)) o higienie układu oddechowego jest przeżytkiem.

Prevention of respiratory system diseases

Bo przecież większość z nas wie, że palenie tytoniu zwiększa ryzyko raka płuc, wiemy co nieco o zagrożeniu związanym z zanieczyszczeniem środowiska, a zwłaszcza powietrza, którym oddychamy, wiemy o alergiach wziewnych i o astmie. Jednak mimo to chciałabym pokusić się o usystematyzowanie pewnych informacji i przypomnienie ich raz jeszcze. Czemu? Niby wszyscy wszystko dobrze wiemy, ale dane statystyczne są takie:

  • co roku 40 tysięcy Polaków umiera z powodu chorób układu oddechowego,
  • 22 tysiące osób umiera z powodu raka płuc (jest to rok rocznie najczęściej występujący w Polsce nowotwór złośliwy),
  • 15 tysięcy osób umiera z powodu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP),
  • 1,5 tysiąca osób umiera z powodu astmy oskrzelowej [„Smog grozi epidemią chorób układu oddechowego”, 12.01.2017, http://www.mp.pl]
  • Według badań dr Jarosława Komorowskiego przeprowadzonych w latach 2006-2008 i opublikowanych w 2012 roku (niestety nie dotarłam do żadnych bardziej aktualnych danych) nieco ponad 10% populacji Polski choruje na astmę oskrzelową.
  • W Europie ponad 130 milionów osób ma alergię górnych dróg oddechowych, a 30 milionów – astmę [Informacje ze strony https://www.gov.pl/web/zdrowie; 02.05.2016] . To są choroby dotykające przede wszystkim młodzież i dzieci.

Współczesna medycyna podsuwa nam różne skuteczne metody terapii farmakologicznej schorzeń układu oddechowego. Grup leków i schematów leczenia astmy czy POChP jest wiele, ale to nie o nich chciałabym dziś opowiadać. Chciałabym skupić się na profilaktyce i tym, czy w dzisiejszych czasach jest ona w ogóle możliwa.

Prevention of respiratory system diseases

Zacznijmy od szybkiej powtórki z anatomii i fizjologii. Układ oddechowy zbudowany jest z dróg oddechowych i płuc. Na drogi oddechowe składają się: nos i nozdrza tylne, gardło, krtań, tchawica, dwa oskrzela główne oraz oskrzeliki. Rolą dróg oddechowych jest ogrzanie, nawilżenie i co najważniejsze oczyszczenie powietrza, które dostaje się do płuc. Układ oddechowy człowieka jest wyposażony w pewne mechanizmy obronne. Możemy wśród nich wyróżnić: krętą budowę dróg oddechowych, transport śluzówkowo-rzęskowy, kolonizację błony śluzowej jamy ustnej i gardła przez przyjazną nam florę bakteryjną.

Jeśli chodzi o transport śluzówkowo-rzęskowy ma on na celu usuwanie zanieczyszczeń z dróg oddechowych. Rzęski znajdują się na komórkach, które pokrywają wnętrze dróg oddechowych jak puchaty dywan. Mamy ich około 10 do potęgi 9 na cm2. Ruch rzęsek wynosi średnio 8-15Hz, a szybkość transportu rzęskowego to 20-30mm/min. Na nasze piękne i falujące rzęski bardzo niekorzystny wpływ wywiera czynne i bierne palenie tytoniu. Dym tytoniowy powoduje zwiększenie wydzielania śluzu w drogach oddechowych i jednocześnie zmniejszenie liczby rzęsek. To w konsekwencji upośledza naturalny mechanizm obronny układu oddechowego jakim jest transport śluzówkowo-rzęskowy. Podobne działanie na rzęski wywiera smog i zanieczyszczenia obecne w powietrzu.

Flora bakteryjna jamy ustnej i gardła zapobiega namnażaniu się bakterii patogennych (czyli chorobotwórczych, takich, z którymi nasz układ odpornościowy musi walczyć). Do zaburzenia równowagi między drobnoustrojami, które zamieszkują nasze gardło i jamę ustną (i są dla naszego organizmu przyjazne) oraz między bakteriami patogennymi, dochodzi m.in. na skutek nieracjonalnego stosowania antybiotyków. Niestety antybiotyki są w Polsce zbyt często stosowane w przypadku tzw. przeziębienia, czyli zakażenia dróg oddechowych (ZDO). Główną przyczyną ostrych zakażeń układu oddechowego są wirusy, na które antybiotyki nie działają. Antybiotyk powinien być podawany w przypadku zakażeń bakteryjnych. Najlepiej po wcześniejszym pobraniu wymazu (z gardła, z nosa). Wówczas możliwa jest tzw. antybiotykoterapia celowana, czyli odpowiednio dobrana do typu bakterii. Ma ona wtedy największą skuteczność.

Pobranie wymazu możliwe jest w laboratoriach mikrobiologicznych oraz w niektórych przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej. Jeśli lekarz planuje leczenie antybiotykiem bez wymazu (czyli tak zwane empiryczne), najlepiej jest pobrać wymaz jeszcze przed przyjęciem pierwszej dawki antybiotyku. Wynik wymazu, czyli wyhodowane przez mikrobiologa bakterie wraz z określoną wrażliwością na antybiotyki, jest z reguły gotowy w ciągu około 7 dni.

Jeśli chodzi o profilaktykę chorób układu oddechowego ważne jest tych kilka punktów:

Eliminacja narażenia na dym tytoniowy (istotne jest także palenie bierne!). Jeśli chodzi o profilaktykę astmy oskrzelowej, palenie tytoniu jest jednym z najlepiej poznanych czynników ryzyka. Wywiera ono wpływ już podczas życia płodowego! „Palenie papierosów przez kobiety w ciąży upośledza rozwój płuc u dziecka i zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu oddechowego w dzieciństwie.”

Prevention of respiratory system diseases
Prevention of respiratory system diseases

Unikanie nieracjonalnej antybiotykoterapii w infekcjach wirusowych. Profilaktyka ostrych bakteryjnych zapaleń dróg oddechowych w postaci szczepień przeciwko Haemophilus influenzae i Streptococcus Pneumoniae. Szczepienia, o których piszę to popularne w ostatnim czasie szczepienie przeciwko Pneumokokom oraz szczepienie Hib (przeciwko pałeczce hemofilnej b). Szczepienie Hib podawane jest w Polsce według schematu: 2m.ż.; 3-4m.ż.; 5-6m.ż.; 16-18m.ż. Szczepionkę przeciwko Pneumokokom (PCV) podaje się według schematu: 2m.ż.; 3-4m.ż.; (5-6m.ż. – ta dawka dotyczy dzieci z grup ryzyka); 13-14m.ż.

Karmienie wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Jest to jedna z metod profilaktyki pierwotnej astmy oskrzelowej u dzieci. Według badań kohortowych przeprowadzonych w Szwecji, dzieci karmione wyłącznie piersią miały mniejsze ryzyko wystąpienia astmy. Badanie to wskazywało jednak na ochronny charakter karmienia piersią do drugiego roku życia dziecka.

Prevention of respiratory system diseases

Wczesne narażenie na alergeny wziewne. Do niedawna jedna z metod profilaktycznych mówiła o unikaniu narażenia na alergeny wziewne. W chwili obecnej naukowcy starają się udowodnić stanowisko dokładnie przeciwne! Siedmioletnie badania prowadzone przez Ownby’ego i współpracowników wykazały, że wczesne narażenie na alergeny zwierząt może być czynnikiem ochronnym przed rozwojem alergii i astmy.

Prevention of respiratory system diseases

Unikanie narażenia na zanieczyszczenia w powietrzu atmosferycznym/ smog. „Z badań prof. Francine’a Ladena z Uniwersytetu Harvarda wynika, że na zgon z powodu raka płuc o 20% bardziej narażeni są ludzie, którzy nigdy nie palili papierosów, ale mieszkają w rejonach o dużym zanieczyszczeniu atmosfery.” Ponadto według licznych badań zanieczyszczenia obecne we wdychanym przez nas powietrzu (najbardziej szkodliwy jest pył zawieszony) podrażniają układ oddechowy i wywołują w nim przewlekły stan zapalny. To w połączeniu z różnego rodzaju pyłkami, które wywołują alergię, prowadzi do astmy. Według danych z 2013 roku pył zawieszony był przyczyną 430 tysięcy zgonów w UE. Wśród krajów z najbardziej zanieczyszczoną atmosferą jest też Polska. W raporcie „Air quality in Europe – 2016” Polska znalazła się na drugim miejscu, za Bułgarią, pod względem zanieczyszczenia powietrza. Na dalszych miejscach są Czechy, Słowacja, Cypr, Słowenia, Włochy, Węgry, Rumunia, Litwa.


Mam nadzieję, że choć trochę udało mi się usystematyzować informacje na temat profilaktyki chorób dróg oddechowych. Starałam się raczej skupić na profilaktyce związanej z samym układem oddechowym. W profilaktyce chorób infekcyjnych i nowotworowych oczywiście istotną rolę odgrywa też zdrowy tryb życia, w tym zdrowe odżywianie i aktywność fizyczna, ale to już chyba temat na kolejny wpis 🙂

lek. Małgorzata Maciaszek